نقد کتاب جشن تولد هارولد پینتر؛ مخترع سبک پینترسک - مجله سایه

معرفی کتاب جشن تولد

جشن تولد یکی از برترین کتاب های هارولد پینتر و در حین حال، از جنجالی ترین آثار اوست. این نمایشنامه ، نمونه ای شاخص از کمدی تهدید است؛ سبکی که در آن فضایی به ظاهر عادی و روزمره، به شکلی نامحسوس و نگران نماینده، تبدیل به صحنه ای از وحشت و اضطراب می گردد. داستان در یک مهمانخانه متروک در شهری ساحلی می گذرد، جایی که استنلی وبر، مردی منزوی و بی انگیزه، زندگی کسالت باری را با مالکان مهمانخانه، مگ و پت، سپری می نماید. ورود دو غریبه مرموز، گلدبرگ و مک کان، همه چیز را تغییر می دهد. آن ها ادعا می نمایند که برای جشن تولد استنلی آمده اند، اما هرچه پیش می رود، حضورشان بیشتر به تهدیدی مبهم و ترسناک شبیه می گردد. مهمانی ای که قرار بود جشنی بی ضرر باشد، به کابوسی از تحقیر، خشونت و فروپاشی روانی تبدیل می گردد.

نقد کتاب جشن تولد

پینتر در این نمایشنامه کلاسیک، ترس، قدرت، کنترل و فروپاشی فردیت را به تصویر می کشد. فضای داستان از همان ابتدا وهم آلود است؛ مکالمات روزمره، به طرز نامحسوسی غیرطبیعی به نظر می رسند. شخصیت ها درباره مسائل پیش پاافتاده صحبت می نمایند، اما حس خطر و تهدید در زیر لایه های این دیالوگ های ساده موج می زند. گلدبرگ و مک کان، که به نظر مأمورانی از طرف یک سازمان نامعلوم اند، به روش هایی روان شکنانه استنلی را تخریب می نمایند. آن ها با پرسش های بی معنی، تناقض گویی های عمدی و تحقیر بی وقفه، او را از هویت خودش تهی می نمایند. استنلی که ابتدا شخصیتی منفعل و گریزپا دارد، کم کم از هم می پاشد و در سرانجام نمایش، دیگر آن فردی نیست که در ابتدا دیده بودیم.

ساختار نمایشنامه، غیرخطی و پر از ابهام اما به غایت حساب شده است. پینتر از گفت وگوهای مقطع، مکث های طولانی و جملات ناتمام استفاده می نماید تا فضایی نامطمئن و پرابهام ایجاد کند. این تکنیک که بخشی از سبک معروف پینترسک (Pinteresque) اوست، یکی از ویژگی های برجسته سبک نوشتاری وی بوده و به تعلیق و دلهره نمایشنامه شدت می بخشد. پینتر هرگز به طور واضح شرح نمی دهد که گلدبرگ و مک کان چه کسانی هستند یا چرا استنلی را هدف قرار داده اند. این ابهام عمدی، بیننده را وادار می نماید تا خودش معنا را کشف کند و تفسیرهای مختلفی از داستان ارائه دهد. نمایشنامه در سه پرده روایت می گردد؛ پرده اول با معرفی شخصیت ها، پرده دوم با شدت گرفتن بحران در جشن تولد، و پرده سوم با شکست و اسارت نهایی استنلی به سرانجام می رسد.

نمادگرایی حتی در نقد کتاب جشن تولد نقش کلیدی دارد. شخصیت استنلی، نماد فردی است که کوشش می نماید از یک سیستم سرکوبگر فرار کند اما در نهایت مغلوب می گردد. گلدبرگ و مک کان، که انگیزه شان نامعین باقی می ماند، تجسم قدرت هایی اند که به شیوه هایی مرموز و غیرقابل درک، افراد را کنترل می نمایند. جشن تولد در اینجا به نوعی تمثیلی از هویت از دست رفته و بحران فردیت در برابر بازوی قدرت و اجبار است. حتی محیط نمایش نیز نمادین است: مهمانخانه مگ و پت در مکانی بسته و دور افتاده، استعاره ای از دنیای است که ظاهراً امن به نظر می رسد اما ناگهان تبدیل به دام می گردد.

نمادگرایی در این نمایشنامه نقش مهمی دارد. جشن تولد که ظاهراً یک رویداد شاد است، به نمادی از تهدید و فروپاشی تبدیل می گردد. طبل کوچک که استنلی در جشن دریافت می نماید، نشانه ای از کوشش بی ثمر او برای حفظ کنترل بر زندگی اش است.

خواندنی ها

22 نمایشنامه برتر معاصر دنیا برای عاشقان تئاتر

تفسیرهای مختلفی از نمایشنامه ارائه شده است. بعضی آن را نقدی بر توتالیتاریسم و سیستم های سرکوبگر می دانند که فرد را از درون تهی می نمایند. دیگران آن را نمایشی درباره پوچی، بی معنایی زبان و ماهیت ناپایدار واقعیت تلقی نموده اند. بعضی نیز آن را تمثیلی از تهدیدهای نامرئی اجتماع بر فردیت و آزادی انسان می بینند. پینتر خود هرگز تفسیری قطعی ارائه نداد، و همین رازآلودگی، بر قدرت و تأثیرگذاری اثر افزوده است.

پذیرش عمومی نمایشنامه در ابتدا چندان مثبت نبود. اجرای نخست آن در لندن با واکنش های سرد و حتی خصمانه ای روبه رو شد. اما به مرور، جایگاه خود را به عنوان یکی از آثار مهم و تأثیرگذار تئاتر مدرن تثبیت کرد. امروز جشن تولد یکی از مهم ترین نمایشنامه های قرن بیستم شناخته می گردد و الهام بخش بسیاری از نمایشنامه نویسان پس از پینتر بوده است.

علاوه بر این، تأثیر جشن تولد بر تئاتر مدرن غیرقابل انکار است. بسیاری از نمایشنامه نویسان و فیلم نامه نویسان از تکنیک های پینتر الهام گرفته اند. بنابراین، خواندن این اثر نه تنها یک تجربه هنری، بلکه فرصتی برای درک یکی از مهم ترین جریانات نمایشی قرن بیستم است.

با این حال، چالش هایی نیز در نمایشنامه وجود دارد. منتقدان در نقد کتاب جشن تولد از فضای مبهم، گفت وگوهای مقطع و عدم وضوح در انگیزه های شخصیت ها می گویند که ممکن است برای بعضی خوانندگان و تماشاگران سخت و گیج نماینده باشد. کسانی که به روایت های سنتی با شخصیت پردازی و گره گشایی معین عادت دارند، ممکن است از این اثر احساس سردرگمی نمایند. اما این ابهام، دقیقاً همان چیزی است که پینتر می خواهد ایجاد کند؛ زیرا دنیا او، دنیای است که در آن قطعیت وجود ندارد و تهدید، همیشه در سایه ها کمین نموده است.

چرا باید این نمایشنامه را خواند؟

جشن تولد اثری است که مخاطب را به چالش می کشد و او را وادار می نماید درباره ماهیت قدرت، کنترل و اضطراب در دنیای مدرن بیندیشد. اگر به نمایشنامه هایی مانند آثار ساموئل بکت یا اوژن یونسکو علاقه دارید، این نمایشنامه نیز می تواند تجربه ای مشابه اما با سبک خاص پینتر ارائه دهد. برای کسانی که به تئاتر ابزورد، نقد اجتماعی و روان شناسی شخصیت ها علاقه مندند، این اثر یکی از ضروری ترین خواندنی هاست.

منبع: خبرنگاران مگ