تحولات افغانستان چرا مهم است و چه معنایی دارد؟ - مجله سایه

به گزارش خبرنگاران، محمدرضا بهرامی، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در کابل برای وب سایت ایراس دراینباره نوشت:

در شرح شرایط موجود در افغانستان چند نکته قابل بیان است:

تصمیم آمریکا به خروج از افغانستان تصمیمی سیاسی بود که به نظر می رسد لزوماً هم نظری کامل بخش های نظامی و امنیتی اداره آمریکا را به همراه نداشت، اما همانگونه که توافق دوحه بین آمریکا و طالبان از نظر هر دو قابل بازگشت نیست، بازگشت از این تصمیم هم به وسیله آمریکا قابل تصور نمی باشد. در واقع آمریکا سیاست خود در افغانستان را صرفا به مبارزه با تروریسمی که تهدید نماینده امنیت آمریکا باشد محدود کرده و علاقه ای به درگیر ماندن مستقیم در دیگر موضوعات این کشور ندارد.

حضور صفر را می توان در مورد نیروهای رسمی پنتاگون در افغانستان تصور نمود، ولی این لزوما شامل همه پیمانکاران نظامی آمریکائی و غیر آمریکائی نخواهد شد. این موضوع هنگامی بیشتر اهمیت می یابد که علاوه بر ابراز علاقه ارشدترین مدیر امنیتی افغانستان برای ادامه استفاده از این پیمانکاران، توجه شود که نیروهای افغان هنوز فاقد توانائی لازم در مورد حفظ و نگهداری بخش هوائی ارتش، تجهیزات سنگین و استمرار آموزش می باشند.

شیوه خروج آمریکا از افغانستان را باید یک نقطه عطف محسوب نمود که در فضایی کاملا متفاوت و بدون توجه به دیگر تحولات این کشور و تنها در چارچوب توافق دوحه با طالبان صورت پذیرفت. این شیوه خروج حاوی پیغام های آشکاری در مورد نحوه نگریستن آمریکا نسبت به موضوعات داخلی افغانستان برای همه طرف ها بود.

نوع برخورد تقریبا یکسان با توافق دوحه در دو دولت متفاوت(از نظر حزبی) ایالات متحده آمریکا را می توان برآیند سیاستی ملی ورای افراد و جناح ها در آن کشور نسبت به موضوع افغانستان محسوب نمود.

بروز تحول در افغانستان اجتناب ناپذیر است و همه طرف های داخلی این موضوع را البته با تفاوت در مقصد نهائی به نوعی پذیرفته اند. دو نکته در این رابطه قابل توجه است؛

اول عمده ترین علت سقوط دکتر نجیب اشتباه محاسبه سیاسی وی در ماههای آخر حکومت در نحوه برخورد با موضوعات داخلی و بیرونی بود(البته این به معنای عدم توجه به دیگر مولفه های مربوطه اعم از مالی و یا نظامی نیست). اینگونه به نظر می رسد که رئیس جمهور افغانستان توجه دارد تا اشتباه وی را تکرار نکند.

دوم اختلاف موجود فعلی بین جناح های موثر داخلی افغانستان بر سر جهتی است که این تحول باید شکل بگیرد. رئیس جمهور طرح سه مرحله ای را ارائه که مبین حفظ ساختار و شرایط فعلی و ایجاد تحول در درون و بر مبنای تعاریف موجود در ساختار است، شورای عالی مصالحه هم بر ایجاد تحول تاکید داشته ولی در بعضی موارد اختلافاتی بین ایده مورد نظر این شورا که توام با نیم نگاهی به طرح ارائه شده از سوی آمریکا در این رابطه می باشد، با طرح رئیس جمهور وجود دارد، طالبان هم به نظر می رسد درصدد ایجاد تحول بر اساس برداشت و دیدگاه خودشان هستند و آنها ابتدا می خواهند از جهت خودشان بر هسته مرکزی قدرت تسلط یافته و سپس تحول یا مشارکت سیاسی را بر اساس نظرات خود اعمال نمایند.

کماکان این پدیده قابل مشاهده است که طالبان به فرایندهای سیاسی موجود باور نداشته و تمایلی واقعی برای به نتیجه رساندن آنها ندارند. آنها منتظر تکمیل خروج همه نیروهای نظامی خارجی بوده و خارج شدن از فهرست سیاه شورای امنیت الویت اول آنها در این دوره زمانی است. بعلاوه آنها عدم تمایل آمریکا برای درگیر شدن مجدد بصورت جدی با خودشان را درک کرده و رفتار خود را با توجه به وقوف شان به این ملاحظه آمریکا تنظیم می نمایند.

تصمیم آمریکا برای خروج از بحران افغانستان و احیای بعضی فرایندهای سابق در منطقه، این کشور را ناگزیر به توجه مجدد به ملاحظات پاکستان و ارتقای نقش آن و احتمالا توجه به بحران جنوب آسیا با هدف کاهش تنش و بحران تشدید شده بین دو کشور هند و پاکستان کرده است. این جهت در نهایت منجر به اعطای امتیازات قابل توجه به طالبان در قالب توافق دوحه، خروج نظامی از افغانستان و پذیرش نقش پاکستان در ازای همکاری برای دستیابی به صلح در افغانستان(عدم توسعه افراط گرائی و ایجاد توافق احتمالی داخلی در افغانستان) گشت.

در ارتباط با پیوند احتمالی تحولات جنوب آسیا با افغانستان، بعضی نشانه های نو در مناسبات دو کشور مهم جنوب آسیا (هند و پاکستان) ظرف ماه های اخیر را می توان آغازی برای ارزیابی محتاطانه در جهت تغییر الگوی سیاست در این منطقه محسوب نمود. توافق بخش های نظامی دو کشور برای بازگشت به توافق سال 2003 در مورد آتش بس در خط کنترل، قرائت نو فرمانده ارتش پاکستان از مفهوم امنیت ملی و ارائه روایت نو در پاکستان از جا به جائی ژئوپلتیک با ژئواکونومی در مواجهه با هند و افغانستان و نهایتا بروز علائم نو در امکان خروج از بن بست سیاسی دو کشور متعاقب اقدام هند در لغو خودمختاری منطقه جامو و کشمیر، از جمله این نشانه ها می باشند. هر چند ارزیابی ماهیت مناسبات هند و پاکستان احتیاجمند بحث مستقل و پیچیده ای است که بعضی مولفه های آن هم معنای هویتی گرفته و نمی توان با ساده سازی از آن نتیجه گیری کرد، اما این موضوع قابلیت و اهمیت آنالیز را دارد که آیا می توان رابطه ای بین مدیریت تنش هند و پاکستان در دو حوزه کشمیر و افغانستان پیدا کرد؟ نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان سال گذشته آشکارا علاقمندی این کشور را برای تبدیل افغانستان به نقطه وصل ژئوپلتیکی در اقتصاد سیاسی دو منطقه آسیای مرکزی و جنوب آسیا نشان داد و دسترسی پاکستان به آسیای مرکزی که می تواند موقعیت منطقه ای این کشور را ارتقا بخشیده و در عین حال بخشی از مسائل مالی آن را هم رفع نماید، لزوما به وسیله افغانستان باید صورت پذیرد و طبیعتا احتیاجمند حضور دولتی دوست در کابل و بعلاوه مهار رقابت های هند با پاکستان در این کشور می باشد. نمی توان در مورد ثبات در افغانستان بدون مدیریت تنش بین دو کشور جنوب آسیا صحبت کرد.

طی ماههای اخیر کوشش شده دو مفهوم نو وارد ادبیات سیاسی افغانستان شود؛ اول جایگزین شدن نیروهای وابسته به سازمان ملل متحد در غیاب نیروهای نظامی خارجی و در چارچوب نظارت بر آتش بس بین طرف های داخلی و دوم انتخاب بیطرفی باسم یک سیاست دائمی برای افغانستان که توام با تصویب شورای امنیت ملل متحد باشد. هر چند هر دو مفهوم از بار ارزشی مثبتی نه تنها برای افغانستان بلکه برای منطقه برخوردار می باشند، اما احتیاجمند پیش شرط هایی برای تحقق بوده و می توانند به اسم محورهای مشترک در دستور کار تعاملات منطقه ای و فرامنطقه ای مربوطه و در دوره زمانی میان مدت قرار گیرند.

در مجموع موارد زیر را می توان به اسم برآیند تحولات مورد توجه قرار داد:

بعید است طالبان وارد مذاکره معناداری تا تکمیل خروج نیروهای نظامی خارجی از افغانستان گردند. احتمال مشارکت آنان در مذاکرات تا آن هنگام منتفی نیست ولی معنادار بودن مذاکرات مد نظر می باشد. پس از تکمیل خروج هم الویت طالبان تمرکز بر راه چاره هایی غیر سیاسی برای عبور از بحران فعلی و تسلط بر قدرت خواهد بود. تنو نظر طالبان منوط به درک آنها از عدم توفیق در این جهت خواهد بود.

بر خلاف تصوری که به نظر می رسد غالب بر رفتار طالبان است، تحولات نظامی در ماههای پس از تکمیل خروج نیروهای نظامی خارجی نمی تواند تغییر مشخص نماینده ای را در محیط داخلی افغانستان ایجاد نماید. ظرفیت های مجموعه حاکمیت جمهوری اسلامی افغانستان فعلا از قابلیت حفظ وضع موجود برخوردار می باشند.

به نظر می رسد الویت آمریکا در این مقطع اطمینان از آرام بودن خروج سالم نیروها و امکانات شان و هم فرایند انتقال به طرف افغان باشد.

سیاست فعلی آمریکا در افغانستان را می توان در قالب بازگشت به سیاست of shore balancing با موضوع مقابله با تروریسم تهدید نماینده آمریکا در این کشور ارزیابی کرد.

توجه به بند 9 فوق الذکر و مفاهیم نو ذکر شده می تواند در برقراری مجدد توازن بر هم خورده منطقه ای در مورد افغانستان موثر واقع گردند. نقش نماینده شخصی نو دبیر کل سازمان ملل متحد در این جهت از اهمیت برخوردار است.

در نهایت صحنه افغانستان با توجه به تغییراتی که متعاقب خروج آمریکا در حال اجرا است، احتیاج به بازتعریف مجدد داشته و امکان پیشبرد موضوعات با تکیه بر شاخص های قبل موضوعی سخت خواهد بود.

310 310