آلودگی هوا با اعصاب ما چه میکند؟

به گزارش مجله سایه، اما آلودگی هوا چه تاثیری روی اعصاب و روان ما می گذارد؟ و چه مشکلاتی را برای بیماران اعصاب و روان ایجاد می نماید؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها، گفت وگویی داشته ایم با دکتر محمدرضا خدایی، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.آقای دکتر! به اسم اولین سوال، می خواهم بپرسم که آیا می توان آلودگی هوا را یکی از عوامل ایجاد استرس برشمرد یا نه؟

تبادل نظر با دکتر محمدرضا خدایی*

دود، غبار، سرب، ذرات آلاینده ، مونواکسیدکربن و... این روزها به قدر کافی درباره آلودگی هوا شنیده ایم و شنیده اید. دیگر می دانیم و می دانید که بیماران قلبی و تنفسی بهتر است تا حد امکان از خانه خارج نشوند - و بچه ها و سالمندان هم.

اما آلودگی هوا چه تاثیری روی اعصاب و روان ما می گذارد؟ و چه مسائلی را برای بیماران اعصاب و روان ایجاد می نماید؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها، گفت وگویی داشته ایم با دکتر محمدرضا خدایی، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.

آقای دکتر! به اسم اولین سوال، می خواهم بپرسم که آیا می توان آلودگی هوا را یکی از عوامل ایجاد استرس برشمرد یا نه؟

بله، مطمئنا. منابع استرس زا برای انسان را می توان به 2 دسته تقسیم کرد؛ بیرونی و درونی. از منابع استرس زای درونی می توان به کم خوابی، کم اشتهایی، شرایط روانی و جسمی افراد اشاره نمود و از منابع استرس زای بیرونی به آلودگی ها، ترافیک و سروصدا. آلودگی ها و شامل آلودگی هوا، آلودگی آب و آلودگی خاک می شوند. آلودگی هوا روی همه افراد، چه سالم و چه بیمار، اثر دارد و اثر عمده آن، کم شدن آستانه تحریک افراد است. مردم باید سایر منابع استرس زا را تعدیل نمایند. به اسم نمونه، تا حد امکان، استرس خود در خصوص شغل یا ترافیک را کاهش دهند. علاوه بر آن، بهتر است تا حد امکان، ساعت های استراحت و خواب خود را افزایش دهند؛ به فعالیت های ورزشی و بدنی متناسب در فضاهای بسته بپردازند و مایعات بیشتری بنوشند، به خصوص آب میوه های طبیعی.

یعنی افراد زودتر یا بیشتر عصبانی می شوند؟

نه فقط عصبانیت. در کل، افراد زودرنج تر، پرخاشگرتر، عصبانی تر و کم تحمل تر می شوند. یعنی با اینکه درگذشته هم این مسائل را داشته اند اما حالا خیلی زودتر به استرس ها، واکنش و حساسیت نشان می دهند. به طور مداوم خسته و بی حوصله هستند، سردردهای میگرنی و عصبی در آنها تشدید می گردد و حالت گیجی و منگی به آنها دست می دهد. ارتباطات اجتماعی افراد ضعیف و حتی تمرکزشان کاهش می یابد. هنگام رانندگی عجول تر و واقعا بدخلق می شوند. به علاوه در خصوص سلامت جسم و روان خود نگرانی های زیادی پیدا می نمایند. آلودگی هوا روی جسم افراد هم اثر می گذارد و آنها را دچار تنگی نفس، تپش قلب و سایر علایم می نماید. این آثار روی همه افراد، چه سالم و چه بیماران جسمی یا بیماران اعصاب و روان، مشاهده می گردد.

آثار آلودگی هوا بر بیماران اعصاب و روان چیست؟

یک فرد افسرده، همواره جهان را غبارآلوده می بیند. هنگام آلودگی هوا، جهان در نظر بیمار افسرده، غبار آلودتر و تیره وتارتر و قدرت تصمیم گیری او ضعیف تر می گردد و احساس می نماید که بی انرژی، بی حوصله و خسته است. این عوامل سبب می شوند که در این بیمار افسردگی شدیدتر گردد. در افراد مضطرب هم نگرانی نسبت به آینده تشدید می گردد و برخی علایم جسمی مانند تپش قلب هم به طور شدیدتری بروز می نماید. مبتلایان به وسواس هم به احتمال زیاد، نگرانی های مضاعفی پیدا خواهند کرد. چنین افرادی همواره به جسم خود توجه زیادی دارند و در شرایط آلودگی هوا، دائما فکر می نمایند که بیمار شده اند. همین احساس سبب تشدید بیماری وسواس در آنها می گردد و دچار نوعی خود بیمارانگاری خواهند شد.

راهکار چیست؟

در این رابطه، بحث های زیادی شده که کم و بیش از آنها اطلاع داریم. برای مبارزه با این مشکل باید همه دست به دست هم بدهیم. باید این انگیزه را در افراد ایجاد کرد تا برای سلامت خودشان کار نمایند و هر کس به مقدار توان خودش در فرایند کاهش آلودگی هوا، یاری کند. برای ایجاد چنین انگیزه ای باید همه رسانه ها و جراید، مردم را مطلع سازند. علاوه بر مردم، مسوولان هم باید برخورد جدی تری با مساله داشته باشند و در سایر زمان هایی که آلودگی کاهش می یابد، آن را به فراموشی نسپارند. کشورهای صنعتی زیادی این مشکل را داشته اند و توانسته اند مشکل خود را حل نمایند. آنها با مدیریت صحیح، عزم همگانی و ایجاد سیاست های دقیق با این مساله کنار آمده اند. پس ما هم می توانیم همان کارها را انجام بدهیم.

گفتید آلودگی، یکی از منابع استرس زاست. با این منبع استرس زا باید چه کار کنیم؟

نکته مهم، این است که مردم باید سایر منابع استرس زا را تعدیل نمایند. به اسم نمونه، تا حد امکان، استرس خود در خصوص شغل یا ترافیک را کاهش دهند. علاوه بر آن، بهتر است تا حد امکان، ساعت های استراحت و خواب خود را افزایش دهند؛ به فعالیت های ورزشی و بدنی متناسب در فضاهای بسته بپردازند و مایعات بیشتری بنوشند، به خصوص آب میوه های طبیعی. البته نوشیدن همه مایعات در چنین شرایطی خوب است چون فرایند خروج سموم را از بدن افزایش می دهد اما نوشیدن شیر هم در این میان صندلی خاصی دارد. علاوه بر نوشیدن مایعات، باید بیشتر از میوه ها و سبزی های تازه در چنین روزهایی استفاده کرد.

آلودگی هوا بر بچه ها و دانش آموزان چه تاثیری می گذارد؟

بچه ها و دانش آموزان هم مانند بزرگسالان متاثر از چنین شرایطی هستند. درصد عناصر هوا تغییر نموده و مقدار اکسیژن هوا کاهش یافته است. همین امر سبب می گردد تا حدی توجه و تمرکز دانش آموزان کم گردد. علاوه بر این ممکن است آنها زودرنج، کم تحمل و بی حوصله شوند، پرخاشگری نمایند و بیش از پیش، احساس خستگی نمایند. همه اینها سبب می گردد تا حدی یادگیری دانش آموزان کاهش یابد. البته مقدار آن خیلی زیاد نیست.

خانواده ها چه نقشی دارند؟ آنها در چنین شرایطی چه کار باید بنمایند تا از شدت این عوارض بکاهند؟

در درجه اول، خانواده ها نباید اجازه بازی کردن بیرون از خانه را به بچه ها خود بدهند. چون هر چه شدت تنفس بیشتر باشد، مقدار آلاینده ها در ریه آنها بیشتر می گردد. بهتر است خانواده ها در چنین شرایطی بچه ها خود را در خانه سرگرم نمایند. به اسم نمونه، بازی های فکری مانند پازل یا شطرنج ترتیب دهند. خانواده ها در این شرایط باید دور هم بودن را افزایش دهند. نباید هر کسی به فکر خودش باشد. در خانه باید از هواسازها و تهویه هایی استفاده نمایند که مقدار آلاینده ها را بکاهد. خواب بچه ها را بهتر از قبل تنظیم نمایند و تا حدامکان از مواد غذایی مضر مانند چیپس و پفک استفاده ننمایند؛ چون در چنین شرایطی به جای یک آلاینده، 2 آلاینده وارد بدن خواهد شد! در مجموع، خانواده ها می توانند با تنظیم و مدیریت وقت، درس، بازی و خواب بچه ها خود تا حد زیادی از شدت عوارض آلودگی هوا بکاهند. باید گفت: عدو گردد سبب خیر؛ یعنی حال که هوا آلوده است، باید از این آلودگی در جهت اجتماعی شدن و دور هم جمع شدن بیشتر خانواده ها استفاده کرد.