وسواس شستشو؛ علت، علائم و راه های درمان وسواس تمیزی! - مجله سایه

در این مطلب می خوانید:

وسواس شستشو چیست؟

علائم وسواس شستشو چیست؟

علل ابتلا به وسواس شستشو چه چیزهایی هستند؟

چگونه وسواس شستشو را تشخیص دهیم؟

راه های درمان وسواس شستشو

وسواس شستشو چیست؟

همان طور که اشاره شد، وسواس شستشو به نوعی اختلال روانی اشاره دارد که در آن فرد بیمار همواره نگران آلودگی و کثیفی وسایل، بدن، محیط اطراف و … است. این ترس غیر منطقی از آلودگی موجب می شود تا افراد دارای وسواس همواره به دنبال شستشوی همه چیز در اطراف خودشان باشند. این در حالی است که آسیب های ناشی از آلودگی های احتمالی محیط اطراف به مراتب کمتر از آسیب هایی است که دامن زدن به وسواس های شستشو ممکن است برای افراد به همراه داشته باشد!

در برخی از موارد نیز بسکمک از افراد ممکن است از تمامی اقداماتی اجتناب کنند که احتمال می دهند منجر به آلودگی آنان شود. برای مثال، این افراد از غذا خوردن در بیرون از منزل، نشستن در پارک، مسافرت با اتوبوس، استفاده از حمام های عمومی، رفتن به مکان ها تفریحی، شنا کردن و … برای جلوگیری از آلوده نشدن دوری می کنند. در موارد شدیدتر افراد ممکن است از رفتن به مدرسه، دانشگاه، محل کار و … نیز ترس داشته باشند. هر چند که دوری از چنین مکان هایی تا حدودی دشوارتر است؛ اما چنانچه وسواس شستشو در این افراد درمان نشود، ممکن است آسیب های جدی برای تحصیل یا شغل حرفه ای آنان وارد سازد.

علائم وسواس شستشو چیست؟

علائم وسواس شستشو مانند بسکمک از اختلالات هراس در افراد مختلف متفاوت است؛ اما در حالت کلی علائم احساسی این وسواس عبارتند از:

• ترس شدید از آلودگی همه چیز
• اضطراب، نگرانی یا عصبانیت در هنگام مواجهه با موقعیت های آلوده و کثیف
• فکر کردن به نتایج احتمالی ناشی از قرار دریافت در شرایط آلودگی و ترس شدید از آن
• فکر کردن در مورد راه های رفع آلودگی هنگام مواجهه با موقعیت های کثیف
• تلاش برای دور کردن ذهن خود از فکر کردن به آلودگی، میکروب ها و کثیفی
• احساس ناتوانی در کنترل کردن وسواس های غیرمنطقی و شدید نسبت به شستشو و ترس از آلودگی ها

علائم رفتاری وسواس شستشو عبارت هستند از:

• دوری از مکان های آلوده یا ترک کردن محل هایی که احتمال می دهید آلوده هستند؛
• صرف وقت بیش از حد برای فکر کردن، آماده شدن یا دوری کردن از موقعیت های احتمالی کثیف
• کمک خواستن از دیگران برای مقابله با وسواس های شستشو یا روبه رو شدن با موقعیت های کثیف
• شستشوی مداوم خانه، دست ها، ابزارهای مورد استفاده در محل کار، دانشگاه، مدرسه و …

علائم جسمی اختلال وسواس شستشو همچون بسکمک از اختلالات اضطرابی عبارت هستند از:

• افزایش ضربان قلب
• افزایش تعریق یا لرزش بدن
• تنگی نفس
• احساس درد در قفسه سینه
• احساس سبکی در ناحیه سر
• مور مور شدن بدن
• لرزیدن دست ها یا پاها
• انقباض عضلات
• بی قراری
• حالت تهوع یا استفراغ
• سردرد
• از دست دادن آرامش

همچنین بچه هایی که وسواس شستشو دارند نیز ممکن است هر یک از علائم ذکر شده در بالا را تجربه کنند. به علاوه، برخی از بچه ها بسته به سن شان می توانند علائم دیگری از قبیل موارد زیر را بروز دهند:

• بداخلاقی، گریه کردن یا فریاد زدن
• چسبیدن به والدین یا دوری از آنان
• اختلالات خواب
• حرکات عصبی
• کاهش اعتماد به نفس

بیشتر بخوانید: علائم وسواس فکری چیست و چگونه درمان می شود؟

علل ابتلا به وسواس شستشو چه چیزهایی هستند؟

مانند بسکمک از اختلالات اضطرابی دیگر، وسواس شستشو نیز اغلب در بازه بین دوران کودکی و جوانی فرد پملاقات می شود. به طور کلی، عوامل متعددی در شکل گیری وسواس شستشو در افراد دخالت دارند که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:

• تجربیات منفی در دوران کودکی: بسکمک از مبتلایان به وسواس شستشو در نتیجه یکسری اتفاقات ناگوار و ناخوشایند در دوران کودکی خود دچار این اختلال شده و به نوعی ترس از آلودگی در وجودشان نهادینه می شود.

• عوامل ژنتیکی: وسواس شستشو می تواند ناشی از اختلالات ژنتیکی بوده و از این طریق به سایر اعضای خانواده نیز منتقل شود. به عبارت دیگر، ابتلای یک نفر از اعضای خانواده می تواند خطر ابتلای دیگر افراد خانواده را به این اختلال افزایش دهد. با این حال ممکن است شدت این بیماری و حتی نوع آن در سایر اعضا متفاوت تر باشد.
• فاکتورهای محیطی: اعتقادات، فرهنگ، آداب و رسوم مربوط به منطقه زندگی افراد در مورد پاکیزگی یا بهداشت می تواند به میزان قابل توجهی روی افراد جوان تأثیر گذاشته و زمینه ابتلا به وسواس شستشو را در برخی از آنان فراهم سازد.
• عوامل ذهنی: تحقیقات نشان داده اند که بروز یکسری تغییرات خاص در فرآیندهای شیمیایی و نحوه عملکرد مغز می توانند در ابتلای افراد به این اختلال و همچنین نحوه پیشرفت آن نقش داشته باشند.

همچنین برخی از محرک ها، اشیاء یا موقعیت هایی که می توانند جزو علل تشدید وسواس شستشو باشند، عبارتند از:

• ترشح مایعاتی از بدن مانند مخاط، بزاق و …
• تماس مداوم با اشیاء یا سطوح کثیف مانند صفحه کلید کامپیوتر کثیف، لباس های شسته نشده و …
• حضور مداوم در مکان های شلوغ و به احتمال زیاد آلوده مانند بیمارستان، هواپیما و …
• انجام برخی اقدامات اجباری غیر بهداشتی یا مواجهه با افراد غیر تمیز

چگونه وسواس شستشو را تشخیص دهیم؟

اگر فکر می کنید که هر یک از علائم مربوط به این اختلال به مدت بیش از 6 ماه در شما یا فرد مورد نظرتان وجود داشته و به نوعی تأثیر نامطلوبی روی زندگی و عملکردتان گذاشته است، برای تشخیص هر چه بهتر بیماری وسواس شستشو، بهتر است که به پزشک متخصص مراجعه کنید. به طور کلی، نشانه هایی که در ادامه آورده ایم، می توانند دلیلی برای لزوم مراجعه به پزشک برای اطمینان از ابتلا یا عدم ابتلای فرد به اختلال وسواس شستشو باشند:

• اگر نگرانی در مورد آلودگی محیط موجب می شود تا از فعالیت هایی مهم مانند رفتن به جلسات کاری، ملاقات با افراد، حضور در ادارات و … چشم پوشی کنید، نیاز است تا برای تشخیص و همچنین جلوگیری از پیشرفت وسواس خودتان به پزشک مراجعه کنید.
• اگر می دانید که به طرزی غیرمنطقی به تمیزی اهمیت می دهید، اما توانایی کنترل کردن آن را در خودتان ندارید، ممکن است که به کمک متخصصان نیاز داشته باشید.
• اگر کارهای روتین روزانه شما برای تمیز کردن بدن، محیط اطراف و ابزارهای مورد استفاده تان موجب شرمندگی و بروز احساسات ناخوشایند در درون تان می شوند، ممکن است به مرور زمان اضطراب بیشتری نسبت به آلودگی داشته باشید. بنابراین بهتر است برای جلوگیری از پیشرفت وسواس تان به پزشک مراجعه کنید.

پزشک شما برای تشخیص و اقدام به درمان ممکن است یکسری سؤالاتی در مورد علائم فعلی بیماری پرسیده و همچنین سوابق پزشکی، روان پزشکی و خانوادگی تان را بررسی کند. پس از تشخیص پزشک و در صورت لزوم، روش های درمانی مورد نیاز برای تان تجویز می شوند.

راه های درمان وسواس شستشو

هدف از درمان اختلال وسواس شستشو کمک به فرد برای رهایی از اضطراب های ناشی از شستشوی زیاد و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی آنان است. به طور کلی، روش هایی مانند روان درمانی، اقدامات دارویی و خود درمانی برای رفع این اختلال به کار گرفته می شوند.

1. روان درمانی

این روش درمانی که درمان هایی مانند مشاوره با روان پزشکان و روان شناسان را شامل می شود، می تواند در رفع اختلال وسواس مؤثر بوده و ترس فرد مورد نظر از آلودگی را از بین ببرد. به طور کلی، پیروز ترین راه کارهای روان درمانی برای بهبود وسواس شستشو شامل روش های درمان از طریق قرار دریافت در شرایط مورد نظر و درمان رفتارشناختی (CBT) هستند.

• روش قرار دریافت در شرایط مورد نظر: هدف از این روش، قرار دادن تدریجی فرد مبتلا به وسواس در شرایط محرک های وسواس شستشو مانند آلودگی و کثیفی است؛ به گونه ای که به تدریج به اضطراب و ترس ناشی از آلودگی غلبه کرده و با گذشت زمان بتواند کنترل بیشتری روی افکار و وسوسه های درونی اش در ارتباط با شستشوی همه چیز داشته باشد!
• درمان رفتارشناختی: این متد درمانی معمولاً در کنار روش اول به کار گرفته می شود. در این روش یکسری مهارت های مقابله ای به فرد آموزش داده می شود تا در هنگام مواجهه با افکار وسواس و اضطراب ناشی از آلودگی از آن ها استفاده کند.

2. درمان دارویی

به طور معمول، روش های روان درمانی برای بهبود اختلال وسواس کافی هستند. با این حال، در برخی از موارد برای کاهش علائم اضطراب مربوط به روش های قرار دریافت در شرایط مورد نظر، برخی داروهای ضد اضطراب برای فرد تجویز می شوند. این داروها استفاده از آن ها به مدت کوتاهی توصیه می شوند، عبارتند از:

• داروهای بازدارنده باز جذب سروتونین (SSRI)
• داروهای بازدارنده انتخابی باز جذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRI)

همچنین برخی داروهای ضد افسردگی در شرایط خاص برای بیمار تجویز می شوند که عبارتند از:

• بتابلاکرها
• آنتی هیستامین ها
• آرام بخش ها

بیشتر بخوانید: 11 راهکار موثر برای درمان وسواس فکری بدون دارو

3. خود درمانی

روش خود درمانی شامل تغییر سبک زندگی و به کار دریافت یکسری متدهای درمانی خانگی است که به فرد کمک می کنند تا ذهن خود را به میزان کمتری درگیر افکار آزاردهنده مربوط به شستشو یا ترس از آلودگی کند. برخی از روش های مفید برای تمرین در خانه عبارتند از:

• تمرین افزایش آگاهی ذهنی یا مدیتیشن برای کاهش میزان اضطراب
• استفاده از روش های آرامش بخش دیگر مانند تنفس عمیق یا یوگا
• بالا بردن میزان فعالیت های روزانه خانگی
• خواب کافی
• تغذیه سالم
• شرکت در گروه های مختلف برای مقابله با اضطراب آلودگی
• تلاش برای مقابله با شرایط منجر به ترس از آلودگی
• کاهش مصرف کافئین یا سایر محرک های عصبی دیگر

جمع بندی

در این مقاله به بررسی علل بروز وسواس شستشو در افراد مختلف پرداختیم و در ادامه راه های تشخیص و درمان بیماری را تشریح کردیم. نظر شما در مورد روش های مقابله با وسواس های شستشو چیست؟ چه راه کاری برای بهبود علائم این اختلال پیشنهاد می کنید؟ تجربیات و پیشنهادات خود را با ما و سایر کاربران انگیزه در میان بگذارید.

در خاتمه، اگر تمایل دارید تا احتمال بروز وسواس را در کودک خود بررسی کنید، مطالعه مطلب علائم وسواس در بچه ها چیست و آیا راه درمانی دارد؟ را به شما توصیه می کنیم.