راهنمایی شرکت های زیست فناوری به سمت فراوری گل های زینتی!، شورای ایمنی زیستی تکلیف را روشن کند - مجله سایه

دکتر مصطفی قانعی در گفت وگو با خبرنگاران با اشاره به قوانین موجود در حوزه زیست فناوری، اضافه نمود: قوانینی که در حال حاضر در کشور داریم، وزارت بهداشت را مکلف نموده است که غذاها و محصولاتی که بسته بندی می شوند را تست و از سلامت آن اطمینان حاصل کند تا به بازار عرضه شوند.

وی با بیان اینکه در این تست مواردی همچون میزان آرسنیک و نیترات مورد آنالیز قرار می گیرد، خاطر نشان کرد: در این آزمون وزارت بهداشت کاری به فرآیند فراوری ندارد و تنها محصول نهایی را مورد تست قرار می دهد، ولی زمانی که این نهاد فرآیند فراوری دارو را پیگیری می نماید، تنها محصول نهایی برایش مهم نیست و باید GMP و فرآیند فراوری را هم مورد ارزیابی قرار دهد و اگر دارویی این فرآیند را طی ننموده باشد، حتی اگر محصول بی اشکال باشد، قابل قبول نیست.

قانعی به عملکرد وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه اشاره نمود و یادآور شد: این وزارتخانه تنها مسؤول فراوری بیشتر است و فرآیند فراوری به این نهاد واگذار نشده است، ولی این سوال مطرح می گردد که چه کسی و چه نهادی مسؤول فرآیند فراوری است؟

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری به طور نمونه به محصول سیب زمینی اشاره نمود و با بیان اینکه این محصول به صورت فله ای خریداری می گردد و بسته بندی شده نیست، خاطر نشان کرد: این محصول در داخل زمین کشت می گردد و اگر به این محصول نیترات زیاد داده گردد، محصول مشکل دار می گردد؛ ولی همین ماده موجب رشد سریع تر سیب زمینی خواهد شد و این امر مرتفع شدن کمبود سیب زمینی را به دنبال دارد، ولی آیا محصول فراوریشده سالم است؟

به گفته وی، بر اساس اعلام وزارت بهداشت در صورتی که سیب زمینی بسته بندی گردد، مورد ارزیابی قرار می گیرد.

قانعی ادامه داد: ستاد زیست فناوری درصدد است تا جای خالی این حلقه فراوری را پر کند، به این صورت که باید از ابتدای فرآیند فراوری یعنی از زمان انتخاب بذر، که باید شناسنامه دار باشد، زمین و فرآیند فراوری و همچنین خروجی آن باید دارای استاندارد باشد. اگر می خواستیم این فرآیند را در دولت شکل دهیم مجدداً اختلافات شروع می شد، از این رو این امر را در بخش خصوصی پیگیری کردیم.

وی در این باره توضیح داد: به بخش خصوصی اعلام کردیم که شبکه ای در این زمینه ایجاد کند و هر کسی این فرآیندها را رعایت کرد، محصول را در سبد این شبکه قرار داده و اگر رعایت نکرد، رد گردد و از دولت نیز درخواست کردیم که فردی اگر فرآیند فراوری را رعایت کرد و هزینه فراوری بالا می رود، اجازه دهد که این محصول یا مشمول قیمت گذاری نگردد و یا مشوق هایی داده گردد تا این فرآیندها شکل بگیرد.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری در مورد نقش این ستاد در فرآیند فراوری محصول، توضیح داد: کسی که می خواهد فرآیند سالم کشت محصولات کشاورزی را طی کند، چاره ای ندارد جز آنکه از علم زیست فناوری استفاده کند. یعنی اگر وقتی اعلام می گردد از سم استفاده نگردد، کشاورز باید از زیست مهارگرها استفاده کند، وقتی قرار است کود شیمیایی استفاده نگردد، باید اصلاح نژاد صورت گیرد و از نهالی استفاده گردد که رشد و محصول آن خوب باشد. رعایت این نکات باعث می گردد دانش زیست فناوری کشش بازار پیدا کند و فراوری بذر مرغوب مقرون به صرفه خواهد شد.

قانعی، حرکت به سمت گلخانه های بدون خاک و رعایت GMP را از دیگر مزایای استفاده از فرآیند فراوری محصول با کیفیت دانست و اضافه نمود: اگر کشور بر این مدار قرار گیرد، صادرات محصولات سالم شروع می گردد، چون دنیا مایل است که بداند محصول کشاورزی با چه فرآیندی کشت شده و چه کسی بر فراوری نظارت نموده است.

شبکه شمس برای ترویج رتبه بندی محصولات سالم کشاورزی

وی با اشاره به راه اندازی شبکه شمس (شبکه محصول سالم) از سوی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری با هدف توانمندسازی، حمایت، ترویج و رتبه بندی محصولات سالم کشاورزی و بازارسازی، بازاریابی و فروش این محصولات برای ارتقای سلامت و حفظ ایمنی غذایی، گفت: وزارت بهداشت این شبکه را پذیرفته است و بر اساس زیر ساخت های آزمایشگاهی اقدام به ارزیابی محصولات کشاورزی می نماید و هرکدام از محصولاتی که ناسالم باشد، از این شبکه خارج می شوند.

قانعی با تاکید بر اینکه برای وارد شدن محصولات به این شبکه باید اصولی رعایت گردد، اضافه نمود: فراوری محصول سالم کشاورزی تکلیف این ستاد نیست، ولی ما مشاهده می کردیم که افراد چه محصول سالم فراوری می کردند و چه غیر سالم، بازار رغبتی برای آن نشان نمی دهد، از این رو ایجاد با این شبکه علاوه بر آنکه محصولات سالم ارزش گذاری می گردد، برای فناوری های مورد استفاده، بازارسازی نیز اجرا شده است.

به گفته وی دنیا برای پذیرش محصولات کشاورزی، استانداردهایی قائل هستند و از ما نیز محصولاتی که دارای استاندارد باشند، می خواهد؛ این استانداردها بر اساس قوانین کشورها تنظیم می گردد، به گونه ای که ممکن است کشوری اجازه ورود محصولات تراریخته را ندهد و کشوری با پذیرش استانداردهایی اجازه وجود محصولات تراریخته را بدهد.

ستاد و محصولات تراریخته

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری، توسعه فناوری را از جمله اهداف این ستاد نام برد و یادآور شد: از این رو در حوزه مهندسی ژنتیک کاری که باید انجام دهیم، دستکاری و دست ورزی ژن ها است. همه هنر زیست فناوری همین است و اگر بگوییم این فناوری را نمی خواهیم، باید این فناوری را تعطیل کنیم.

قانعی با تاکید بر اینکه ایران این فناوری را پذیرفته و این فناوری در سرفصل نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت های الف تعریف شده است، خاطر نشان کرد: برای توسعه این فناوری نیز در ذیل معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری ستادی ایجاد شده است و این نشان می دهد که کشور نمی خواهد از یک حوزه فناوری محروم گردد.

وی با بیان اینکه برای رسیدن به این هدف احتیاج به تربیت دانشمندان این حوزه است، ادامه داد: برای این منظور کشور هزینه و اقدام به راه اندازی پژوهشگاهی در حوزه ژنتیک نموده است؛ چراکه کشور این فناوری را به عنوان یک رشته اثرگذار پذیرفته است.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری اضافه نمود: آنجایی که قرار است این فناوری به عرصه زندگی مردم وارد گردد و در اراضی کشاورزی، کشت گردد، قوانینی برای آن وضع شده، ضمن آنکه شورای ایمنی زیستی راه اندازی شده است و در صورت تأیید، محصولات تراریخته به تجاری سازی می رسد، در غیر این صورت یا استانداردهای آن پاس باید گردد و یا اشکالات موجود مرتفع گردد تا مجوزهای آن برای ورود به عرصه تجاری سازی صادر گردد.

قانعی با بیان اینکه حدود 6 سال است که موضوع تراریخته ها در کشور مطرح شده، با طرح این سوال که خروجی این 6 سال بحث چه بوده است، خاطر نشان کرد: با همه بحث هایی که شد، میزان واردات محصولات تراریخته ما به میزان 6 سال قبل و حتی بیشتر شده است و هیچ کسی دغدغه واردات محصولات تراریخته را ندارد، ولی در زمینه فراوری ترایخته، حتی یک محصول از این نوع به بازار وارد نشده است.

وی با بیان اینکه در چنین شرایطی، کشور در حوزه مدیریتی دچار مشکل شده است، ادامه داد: در حال حاضر ما هیچ محصولی فراوری نکردیم و از سوی دیگر اعلام می گردد که به مردم اطلاع رسانی شده است، ولی این سوال مطرح می گردد که چه میزان فروش محصولات تراریخته کاهش یافته و چه میزان از واردات این محصولات کم شده است.

قانعی اضافه نمود: در این زمینه به یک باره اعلام می گردد که محصولی دارای عیبی هست، ولی مگر دنیا به دنبال عیب محصولات بوده است؟ همه کشورها به دنبال اقتصاد هستند. کشورها به دنبال این هستند که چگونه می توانند با قیمت کمتر شکم مردم را سیر نمایند و از چه فناوری برای آن استفاده نمایند، بر این اساس تکنولوژی تراریخته را برای این منظور به کار گرفته اند و اگر در آینده بتوانند با تکنولوژی دیگری محصولات ارزان تری فراوری نمایند، قطعاً همان فناوری را به کار می گیرند.

وی با بیان اینکه حتی اگر ما هم فراورینماینده این فناوری باشیم، دنیا خریدار آن خواهد بود، اظهار کرد: این وظیفه دولت ها است که معیشت مردم را تأمین نمایند و فناوری زیست فناوری یک فناوری اقتصادی است و زمانی که عدم ورود محصولات تراریخته اعلام شد، با طرح این سوال که آیا حاضر هستید روغنی که الان مردم خریداری می نمایند با 5 برابر قیمت خریداری نمایند حاضر به واردات محصولات تراریخته شدند!

قانعی همچنین به جهت گیری های اجرا شده برای جلوگیری از واردات ذرت تراریخته اشاره نمود و یادآور شد: بهتر است قبل از هر نوع تصمیم گیری ها، در مورد فلسفه وجودی این محصولات تفکر گردد و اگر از واردات این محصولات ممانعت به عمل می آید، ببینند که آیا راه چاره های جایگزین برای آن محصولات به گونه ای که هم معاش مردم و هم خوراک آنها تأمین گردد، در اختیار داریم یا خیر.

دبیر ستاد زیست فناوری، با بیان اینکه هر چیزی به اقتصاد متصل شد، باید بدانیم که با زبان اقتصادی چگونه می توانیم با آن رفتار کنیم، گفت: امروزه کشاورزی، با مدرن شدن و بیوتکنولوژی فعال است و اینکه امروزه ما در حوزه کشاورزی تبدیل به واردنماینده شدیم، به این دلیل است که ما از فناوری استفاده نمی کنیم و در این حوزه سنتی عمل نموده ایم.

کنترل شدید داخلی و سهل گیری واردات

قانعی با بیان اینکه در حوزه دارو این مسائل به خوبی درک شد، در این باره توضیح داد: در حوزه داروسازی مشاهده کردیم که اگر قرار است دارویی وارد گردد، کارشناسی آن دارو را چک می نماید، ولی دیگر فرآیند فراوری آن را چک نمی کنیم؛ ولی زمانی که دارویی در داخل فراوری می گردد، هر روز مورد ارزیابی قرار می گیرد.

وی با اشاره به بعضی گفته ها در زمینه مضرات کشت محصولات تراریخته در مزارع، اضافه نمود: با احتاقتصادی که هنوز هیچ ادله ای برای اثبات آن ارائه نشده است، کشور را تبدیل به یک کشور واردنماینده کردیم و ستاد توسعه زیست فناوری مسؤولیت کل این فرآیند را در اختیار ندارد، بلکه وزارت صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مربوط نیز دخیل هستند و ستاد مسؤلیت فناوری آن را بر عهده دارد.

قانعی با تاکید بر اینکه در چنین وضعیتی میل و اشتیاق توسعه فناوری در فناوران از بین رفت است، اظهار کرد: این امر موجب شد که طی این سال ها تنها 8 شرکت زیست فناور تشکیل گردد و این شرکت ها نیز در حال تغییر حوزه فعالیت خود هستند و اگر این دعواها ادامه یابد این شرکت ها نابود خواهند شد! برای من بسیار سخت است که مشاهده کنم یک فرد فناور بر روی گل های زینتی تحقیق می نماید که سودآوری زیادی دارد، ولی وارد فضای معیشت مردم نمی گردد.

وی حوزه گل های زینتی را حوزه ای سودآور با قابلیت صادرات توصیف کرد و اضافه نمود: گردش اقتصادی این حوزه 5 هزار میلیارد تومان است و چنین وضعیتی موجب شده تا شرکت های فناوری حوزه زیست فناوری به سمت این حوزه راهنمایی شوند.

قانعی ادامه داد: بر اساس این واقعیات انتظار من این است که ستاد توسعه زیست فناوری به همراه شورای عالی ایمنی زیستی، تکلیف کشور را در این حوزه معین کند، به طوری که فناوران نسبت به این حوزه اقبال پیدا نمایند و زمانی که فناوران به این حوزه وارد شدند، می توان در این حوزه اولویت بندی کرد.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری خاطر نشان کرد: از نظر ما پنبه تراریخته مسئله ای نداشت و به جای واردات پنبه تراریخت از پاکستان، می توان اجازه داد که در کشور کشت گردد که ضمن تأمین اشتغال، این محصول در داخل کشور فراوری می گردد؛ ولی متأسفانه فضا به سمت موضوعاتی برده شد که فضای علمی در آن گم شد!

برچسب گذاری محصولات تراریخته

قانعی با بیان اینکه از بعد از تصویب قانون ایمنی زیستی هیچ تحولی در کشور در این باره رخ نداد، اضافه نمود: شورای ایمنی زیستی در این زمینه اختیار کامل دارد و باید به طور مرتب جلساتی را برگزار و به این امور رسیدگی کند.

وی با اشاره به برچسب گذاری محصولات کشاورزی، اظهار کرد: آزمایش های مربوط به تراریخته بودن محصولات برای کشوری که فاکتور 8 و 9 انعقادی را فراوری می نماید، کار پیچیده ای نیست؛ از این رو سازمان غذا و دارو پذیرفته است که این امر انجام گردد، ولی برای محصولاتی که بسته بندی باشد و اگر فردی به صورت فله ای اقدام به واردات محصولات کشاورزی کند، امکان برچسب گذاری نیست.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با اشاره به اعلام آمادگی 100 درصدی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گفت: ما در عین حالی که این اقدامات را انجام می دهیم، باید ببینیم شورای ایمنی زیستی در این خصوص چه رویکردی دارد. در حال حاضر شاهدیم با یک اظهار نظری محصولی از بازار جمع می گردد و قیمت آن افزایش می یابد و مردم با مشکل برخورد می نمایند.

قانعی با اشاره به چالش های باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی ادامه داد: ما به وضوح مشاهده می کنیم که نیترات موجود در محصولات کشاورزی با مردم چه می نماید و این امری است که در منابع علمی آمده و وزارت بهداشت پذیرفته است که نیترات به سلامت مردم آسیب می زند، پس بهتر است ابتدا این مساله برطرف گردد.

وی با بیان اینکه چنین مسائلی را ما اعلام نموده ایم، اظهار کرد: از دیگر اقداماتی که انجام دادیم، این بود که اعلام کردیم MTBE بنزین حذف گردد و بایواتانول جایگزین آن گردد. ایران جایگزین MTBE را دارد.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با تاکید بر اینکه ضروری است تا منشأ آسیب رساندن به سلامت جامعه شناسایی گردد، خاطر نشان کرد: استفاده از کودهای زیستی اولویت اول ما است و محققان کشور نیز به دانش فنی فراوری کودهای زیستی دست یافتند و ضروری است مصرف کودهای شیمیایی را به یک سوم کاهش دهیم؛ چراکه دنیا این مساله را قبول نموده و کودهای زیستی ایران را نیز خریداری می نماید.

وی دستیابی محققان به مهارگرهای زیستی را از دیگر موفقیت های کشور در این حوزه دانست و یادآور شد: چرا از فروش سمی که آسیب رسان است، جلوگیری نمی گردد، چرا نسبت به آن واکنش نشان داده نمی گردد. شرایط به گونه ای است که به نظر می رسد نمی خواهند این فناوری در کشور شکل بگیرد. استفاده از فناوری زیستی به معنای کاهش مصرف سم در برنج است و اگر نگذاریم از این فناوری استفاده گردد، مشکل فروش سم حل نمی گردد.

قانعی با بیان اینکه فناوری زیستی مشکل آفت کرم آغوز پنبه و ساقه برنج را مرتفع می نماید، گفت: با این فناوری قطعاً مصرف سم کاهش می یابد و معین است که فروشندگان سم نگران از دست رفتن بازار هستند و این امر نشان می دهد که اقتصادهایی نمی خواهند فناوری شکل بگیرد.

به گزارش خبرنگاران، کمبود فراوری غذا یکی از چالش های دنیای امروز است و بر اساس گزارش های منتشر شده در دنیا 800 میلیون نفر گرسنه هستند، 562 میلیون نفر از گرسنگان دنیا در آسیا و اقیانوسیه زندگی می نمایند و 60 درصد از گرسنگان دنیا را زنان تشکیل می دهند، ضمن آنکه 2.6 میلیون کودک هر ساله بر اثر سو تغذیه می میرند.

افزایش فراوری غذا تنها به وسیله به کارگیری فناوری های پیشرفته همچون زیست فناوری امکان پذیر است و بر این اساس تاکنون 185 میلیون هکتار از اراضی دنیا به زیر کشت محصولات تراریخته رفته است. این سطح معادل 10 درصد کل زمین های زراعی دنیا و 13 برابر کل زمین های قابل کشت ایران می گردد.

پیشرفت های جدید در علوم زیستی به شناسایی ژن های ارزشمند در موجودات زنده مانند ژن های ایجاد مقاومت نسبت به آفات و بیماری ها، خشکی و شوری منجر شده است. از این رو دانشمندان از این قابلیت موجودات زنده در فرآیندی به نام مهندسی ژنتیک برای اصلاح گیاهان زراعی استفاده نموده اند و ارقام جدیدی فراوری کردند که ضمن داشتن عملکرد بیشتر به شرایط نامساعد محیطی مانند کم آبی مقاومت داشته و به سموم شیمیایی هم احتیاجی ندارند.

بر اساس گزارش دکتر سید الیاس مرتضوی، عضو هیأت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران، کشورهای فراورینماینده محصولات تراریخته در سال 2015 به این توضیح است:

بر اساس این گزارش، 6 محصول یونجه مقاوم به خشکی، علف کش و آفات، پنبه مقاوم به آفات و علف کش، ذرت مقاوم به خشکی، علف کش و آفات، سویای مقاوم به علف کش و آفات، چغندر قند مقاوم به علف کش و آفات و کلزای مقاوم به علف کش در بازارهای دنیای عرضه شده است و مجوز تجاری سازی 23 محصول تراریخته نیز صادر شده است که به این توضیح است:

ایالات متحده آمریکا بزرگترین مصرف نماینده محصولات تراریخته در دنیا است.