با گیاه کبر، کاپاریس یا لَگجی و خواص آن آشنا شوید - مجله سایه

به گزارش خبرنگاران، گیاه کاپاریس (لَگجی یا کبر) یکی از گیاهان پرخاصیت و پرکاربرد است که در منطقه ها وسیعی از کشورمان می روید. این گیاه بیشتر به علت داشتن میوه و غنچه های گل خوراکی مورد استفاده قرار می گیرد. میوه نارس لگجی برای تهیه ترشی و غنچه های پخته شده این گیاه با طعمی بی نظیر برای چاشنی برخی غذا ها کاربرد دارد. جالب است بدانید که در طب سنتی برای این گیاه عجیب خواص درمانی بسکمک ذکر کرده اند. لگجی از نظر دارویی به کاهش قند خون و چربی خون کمک می کند.

گیاه شناسی

گیاه لگجی بوته یا درختچه ای چند ساله از خانواده Capparaceae با نام علمی Capparis spinosa و نام انگلیسی Caper یا Caper bush که متعلق به تیره Capparidacea است. اعراب به این گیاه قبار، شَفَلح یا اصف می گویند. در ایران گیاه کاپاریس را معمولاً با اسامی کَبر، کبرو، کور، کورزه، گورک، گل کمر، مار گیر، یاردون، کبرک، خیاروک، شاپه له، کلکام، کیپِر، لگجین، علف مار، دَک، لگجی، لیجین، خاروک، داغ قارپوزی و هندوانه کوهی می شناسند. کبر یا کاپاریس بوته ای است خود رو که معمولاً در شکاف سنگ ها و صخره ها در پی دیوار خانه های قدیمی و زمین های سنگلاخی می روید. این گیاه در بلندی ها به صورت آویز و در دشت ها بر روی زمین پهن می گردد.

گیاه کبر شاخه های کشیده و متراکم دارد که سراسر آن ها را خار های قلابی و خطرناک پوشانده است. برگ های این گیاه سبز رنگ و بیضی شکل است. گل های معطر گیاه کاپاریس از اواسط فصل بهار تا اواسط تابستان با رنگ سفید مایل به بنفش روی گیاه خودنمایی می نمایند. میوه ها هم پس از سرانجام عمر گل ها با پایه های باریک از شاخه های جوان گیاه آویزان می شوند. میوه لگجی به اندازه میوه بلوط است که خطوطی موازی روی آن مشاهده می گردد. رنگ میوه نارس سبز و میوه رسیده زرد است. درون میوه رسیده کبر قرمز است که سرانجام پس از بلوغ می ترکد. داخل میوه مملو از دانه های سیاه است که حالتی چسبناک و لزج دارند. این دانه ها یکی از راه های تکثیر گیاه کاپاریس هستند.

زیستگاه کاپاریس

این گیاه بومی منطقه ها گرمسیر و نیمه گرمسیر جهان ازجمله جنوب قاره اروپا (اسپانیا، ایتالیا، یونان و ترکیه) شمال آفریقا (مراکش) استرالیا، هندوستان و قسمت وسیعی از کشور های شرق میانه (سوریه، عراق و ایران) است. گیاه خودرو کاپاریس در دشت های گرم و خشک تا معتدل کشور مانند جنوب استان سیستان و بلوچستان، جنوب و شمال غرب خراسان جنوبی، جنوب کرمان، هرمزگان، فارس، استان کهکیلویه و بویراحمد، اصفهان، جنوب و غرب یزد، بوشهر، خوزستان، آذربایجان غربی، ایلام، کرمانشاه، گرگان، سمنان و قسمت هایی از دشت تهران می روید. اخیراً برخی از کشور ها این گیاه را اهلی کرده و در مزارع کشت می نمایند. گیاه لگجی به کم آبی مقاوم است و در صورت کشت به صورت اهلی محصول بهتر و بیشتری فراوری می کند.

کاربرد گیاه لگجی

طبیعت و کشاورزی

گیاه کاپاریس یا لگجی دارای مصارف و فواید متنوعی ازجمله: حفاظت از خاک، احیای اراضی، تناسب با کشاورزی کم نهاده، ایجاد فرصت های شغلی و فضای سبز است. گیاه کبر به کم آبی و خاک فقیر مقاوم است، درنتیجه می تواند به نام گیاهی زراعی جهت توسعه کشاورزی بومی به ویژه کشاورزی کم نهاده در سطح زمین های آسیب پذیر کشت گردد.

مصارف خوراکی

میوه و غنچه های گیاه کبر با طعم منحصربه فرد خود یکی از خوش طعم ترین ترشیجات و چاشنی ها را شامل می شوند که در بسکمک از منطقه ها جهان ازجمله کشور ایتالیا طرفداران زیادی دارد. غنچه ها و میوه های نارس گیاه کاپاریس را پس از جوشاندن و دریافت تلخی آن نمک سود کرده یا به ترشی تبدیل می نمایند. در جنوب کشور به غنچه های لگجی، دَک می گویند که با تخم مرغ پخته می گردد. همچنین این غنچه ها در ترکیب با سالاد، پیتزا و خوراکی های گوشتی طعمی بی بدیل را خلق می کند. در استان فارس میوه های نارس کاپاریس را پس از جوشاندن و دریافت تلخی آن به ترشی تبدیل می نمایند.

مصارف درمانی

از عصاره گیاه لگجی در ساخت دارو ها و مواد آرایشی بهره می برند. علاوه بر این از اجزا مختلف این گیاه همچون برگ ها، پوست ساقه و ریشه برای درمان برخی بیماری ها استفاده می گردد.

زمان برداشت

گیاه لگجی به سرما حساس است. این گیاه در فصل زمستان فاقد برگ است و به خواب می رود. زمان گلدهی کاپاریس با گرم شدن هوا آغاز می گردد. گیاه از اواسط بهار تا اوج گرمای تابستان به گل می نشیند. گل ها پس از گرده افشانی به میوه تبدیل می شوند. میوه ها و غنچه های لگجی را قبل از طلوع آفتاب یا صبح زود برداشت می نمایند.

ارزش غذایی

کاپاریس سرشار از مواد مغذی و ترکیبات مفید ازجمله کربوهیدرات، فیبر، پروتئین، ویتامین C، ویتامین A، ویتامین K، ویتامین E، ویتامین B1، B2، نیاسین، پانتوتنیک اسید، ویتامین B6، فولات، ریبوفلاوین، آهن، سدیم و پتاسیم است.

طبع غنچه ها، برگ ها، ریشه و میوه گیاه لگجی

طبع گیاه لگجی گرم و خشک است. ترشی لگجی اگر با سرکه تهیه گردد، از گرمی زیاد گیاه می کاهد.

خواص کاپاریس یا لگجی برای سلامتی بدن

لگجی به علت داشتن ترکیباتی نظیر فلانوئید، پکتین و گلیکوزید جایگاه ویژه ای در طب سنتی دارد. کاپاریس دارای خواص ضد التهابی، ضد درد و ضد سرطانی است که امروز با تحقیقات و آزمایشات متعدد تاثیرات آن به اثبات رسیده است. باتوجه به فواید بی تعداد و عناصر ارزشمند بیوشیمیایی این گیاه گاهی از جوانه های زایشی (غنچه های کوچک) و میوه های نارس کاپاریس به نام خاویار گیاهی یاد می گردد.

مفید برای دیابت

در طی یک کارآزمایی بالینی بر روی 54 فرد دیابتی که با استفاده از دارونما روزانه به مدت دو ماه 1200 میلی گرم عصاره گیاه کاپاریس مصرف می کردند، مشخص شد که اندازه قند خون ناشتا این گروه به طور چشم گیری کاهش داشته است. علاوه بر این هیچ عارضه کلیوی و کبدی در این بیماران گزارش نشده است. در آزمایش دیگری که با هدف بررسی اثر عصاره میوه لگجی بر اندازه گلوکز بر روی موش صحرایی دیابتی انجام گرفت، نشان داد که تجویز عصاره هیدروالکلی میوه لگجی در دیابت نوع یک سبب کاهش قند خون در این حیوان می گردد.

کمک به کاهش وزن

اگر در پی کاهش وزن هستید، گیاه کاپاریس انتخاب خوبی برای برنامه رژیم غذایی شما خواهد بود. لگجی سرشار از فیبر است و کالری کمی دارد. فیبر بالا این ماده موجب می گردد که مدت زمان بیشتری احساس سیری کنیم. طبق یک تحقیق بر روی موش های دارای رژیم غذایی پرچرب که با عصاره خوراکی گیاه کاپاریس آزمایش می شدند، مشخص شد که موش ها پس از دو هفته کاهش قابل توجهی در وزن بدن شان ایجاد شد.

کمک به کاهش کلسترول

کلسترول ماده چربی است که از طریق دو نوع لیپو پروتئین متفاوت موسوم به LDL و HDL در جریان خون به گردش در می آید. کلسترول LDL موجب تجمع چربی در رگ ها می گردد. کلسترول بالای خون یکی از مهم ترین دلایل انسداد عروق، بروز بیماری های قلبی و مرگ و میر است. با کنترل رژیم غذایی و مصرف برخی از مواد دارویی می توان اندازه کلسترول بالای خون را کاهش داد. لگجی یا کاپاریس گیاهی است که اثر بخشی آن در کاهش کلسترول به اثبات رسیده است. اثربخشی کاهش کلسترول با گیاه کاپاریس با کاهش فعالیت عوامل بیوسنتز کلسترول در بدن همراه است.

کاپاریس ضد فشار خون

گیاه لگجی در درمان فشار خون موثر است. طبق تحقیقات اجرا شده بر روی موش های دارای فشار خون بالا که با عصاره میوه های گیاه کاپاریس آزمایش می شدند، مشخص شد که پس از 8 روز اندازه فشار خون در آن ها به طور چشم گیری کاهش یافته است. این عمل با افزایش غلظت سدیم ادرار، پتاسیم و کلراید همراه بود. خواص درمانی این گیاه در کاهش فشار خون هیچ عوارض جانبی نداشت. چراکه در طول دوره درمان تغییری در ضربان قلب روی نداد. به نظر می رسد که ترکیبات دارویی گیاه کاپاریس با افزایش دفع الکترولیت های کلیه و مهار فعالیت آنزیم مبدل آنژیوتانسین فشار خون را کاهش می دهد.

لگجی دارای خواص ضد میکروبی

پوست ریشه های گیاه لگجی خاصیت درمانی و مصرف طبی زیادی دارد. بررسی ها بر روی ریشه های این گیاه نشان داده است که عصاره حاصل از ریشه این گیاه خاصیت ضد میکروبی قابل توجهی از خود نشان می دهد. محققان بررسی کردند که عصاره ریشه کاپاریس دارای اثر مهارنماینده در برابر انواع باکتری ها و قارچ ها ازجمله:taphylococcus saprophyticus، Streptococcus mutans، Bacillus subtilis، Aspergillus flavus و Aspergillus niger و... است.

مفید برای کبد

گیاه کبر یا لگجی از دیرباز در طب سنتی به نام داروی محرک کبدی و بهبود عملکرد آن کاربرد داشته است. برای این منظور از پوست ریشه گیاه برای درمان بیماری های کبدی و طحال استفاده می گردد.

درمان یبوست و نفخ معده

کاپاریس منبع خوبی از فیبر است. فیبر موجب کاهش یبوست می گردد. یک قاشق غذاخوری کاپاریس محتوی 0.3گرم فیبر است. این اندازه معادل 3 درصد نیاز روزانه بدن است. لگجی در درمان نفخ و هم درمان درد معده موثر است.

مفید برای روماتیسم مفصلی

روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید یک بیماری التهابی و خودایمنی است که سیستم ایمنی بدن را دچار اختلال می کند. این بیماری موجب التهاب مفاصل سراسر بدن به خصوص زانو ها می گردد. مطابق مطالعات اجرا شده بیشتر افراد مبتلا به این بیماری درمان سنتی با دارو های گیاهی را به استفاده از دارو های شیمیایی ترجیح داده اند. استفاده از گیاهانی با طبع گرم و خشک و دارای خاصیت ضد التهابی برای بهبود علائم این بیماری از دیرباز از طریق متخصصان طب سنتی توصیه می شده است. کاپاریس گیاهی است که علاوه بر طبع گرم و خشک خاصیت ضد التهابی بالایی دارد و می تواند برای بهبود یا کاهش علائم آرتریت روماتوئید موثر باشد. در طب سنتی ایرانی علاوه بر میوه و غنچه های لگجی از پوست ریشه این گیاه برای روماتیسم استفاده می نمایند.

مفید برای پوست

از کاپاریس برای درمان برخی مسائل پوستی مانند قرمزی پوست، سوزش پوست و درمان جوش هم استفاده می گردد. به همین دلیل عصاره گیاه کاپاریس در محصولات آرایشی بهداشتی کاربرد دارد. علاوه بر این کاپاریس می تواند به خاطر خاصیت آنتی اکسیدانی اش فرایند پیری را به تأخیر بیندازد.

از دیگر فواید گیاه کاپاریس برای سلامتی بدن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ریشه گیاه لگجی برای گرفتگی طحال مفید است.

پوست ساقه گیاه و میوه لزج آن برای درمان سرفه و گلودرد موثر است.

کاپاریس ترشح ادرار و حیض را زیاد می کند (قاعده آور است) و نیروی جنسی را افزایش می دهد.

از گل های معطر کاپاریس برای تهیه عطر و ادکلن استفاده می گردد.

لگجی برای درمان بواسیر و شستشوی روده ها موثر است.

در طب سنتی توصیه شده است که افرادی که کبد چرب دارند از ترشی میوه لگجی به همراه غذا استفاده نمایند.

پوست ریشه فعال ترین قسمت گیاه است و به علت طبع گرم و خشک آن به نام قابض و از بین برنده سردی کاربرد دارد.

برگ های ساییده شده کاپاریس به نام ضماد زخم سطحی و نقرس مورد استفاده قرار می گیرد.

اخیراً دانشمندان به خاصیت ضد سرطانی گیاه کاپاریس پی برده اند.

نوعی ترکیب فلاونوئید موجود در آن مویرگ ها را تقویت و از لخته شدن خون جلوگیری می کند.

غنچه های گیاه کاپاریس به صورت نمک سود شده برای درمان فقر آهن بسیار مفید هستند.

غنچه ها و میوه گیاه برای رفع انگل معده موثرند.

فرآورده های این گیاه (غنچه ها و میوه ها) برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مفید هستند.

مضرات استفاده بیش از حد فراورده های گیاه کاپاریس

توصیه می گردد که افراد گرم مزاج لگجی را با شربت سکنجبین مصرف نمایند.

کاپاریس برای فشار خون مفید است؛ اما مصرف زیاد لگجی به علت دارا بودن سدیم ممکن است نتیجه عکس برای فشار خون داشته باشد.

زنان باردار و شیرده در مصرف لگجی احتیاط نمایند.

زیاده روی در مصرف کاپاریس موجب ناراحتی معده می گردد.

افرادی که آهن بدن شان زیاد از حد نرمال است، از خوردن لگجی اجتناب نمایند.

روش تهیه ترشی لگجی

میوه های نارس لگجی را پس از برداشت بشویید و در آب نمکِ جوشیده سرد شده بریزید.

آن ها را به مدت 5 روز در محیط خنک قرار بدهید. طی این 5 روز هر روز آب نمک را تعویض کنید.

پس از آن لگجی ها را از آب نمک خارج کرده و یک یا دو مرتبه بجوشانید تا تلخی آن ها کاملاً از بین برود. میوه ها را زیاد نجوشانید؛ چراکه ممکن است له شوند.

لگجی ها را در سبد بریزید تا آب اضافی آن ها خارج گردد.

سپس آن ها را درون بطری تمیز بریزید و به آن سرکه و کمی نمک بیفزایید. پس از مدتی ترشی لگجی آماده مصرف می گردد.

کاشت لگجی به نام گیاه زراعی پر سود در ایران

کشور اسپانیا بزرگ ترین فراوری نماینده کور یا کاپاریس در جهانست که حدود 3000 هکتار از اراضی خود را به کشت این گیاه اختصاص داده است و تقریباً نیمی از فراوری جهانی این محصول را در اختیار دارد. کشور های دیگر همچـون ایتالیـا، هندوستان، فرانسـه، آمریکـا، یونان، ترکیه و الجزایر هم از مهم ترین فراورینمایندگان کاپاریس در جهان هستند. امـا نکتـه جالب این است که اسپانیا بیش ترین اندازه واردات کاپاریس خام را هم در اختیـار دارد که پس از فراوری اقدام به صادرات مجدد محصولات تولیـد شـده شـامل، انـواع ترشی، شور و سس می نمایند. ازسال 1380 صادرات کاپاریس خام از ایـران آغاز شد؛ اما در این چند سـال دسـت خـوش نوسـانات بسـکمک بوده است.

برداشت و صادرات کاپاریس ایران تنها از گیاهان وحشی و خودروی دشت هاست که متاسفانه برداشت بی رویه گیاه کاپاریس و خشکسالی های پی در پی طی سال های اخیر این گیاه را با خطر انقراض روبرو کرده است. کاپاریس گیاه بومی کشورمان است. این گیاه با شرایط خاک فقیر و آب کم به خوبی رشد می کند و به بار می نشیند. با توجه به شرایط خشکسالی و نابودی بخش بزرگی از مراتع آیا فرصت آن نرسیده است تا با اهلی سازی و جایگزین کردن این چنین گیاهان مقاوم و بومی از نابودی مراتع و تشدید کم آبی جلوگیری کنیم و با روی کار آوردن کشاورزی کم نهاده و پایدار سهم خوبی را از محیط زیست خود برداشت کنیم؟